Aynı dildeki başka bir kelimenin, o kelimenin gönderme yaptığı kavram ya da şeyi temsil etmesi durumunda eş anlamlı kelimelerden bahsetmek mümkündür. Ancak dilbilimsel araştırmalar, bir dilde aynı kavramı tatmin edecek birden fazla gösteren olmadığını göstermiştir. Farklı kelimeler zaman içinde aynı kavramla buluştuğunda eş anlamlılar ortaya çıkar.
Dünyadaki çoğu dilde var olan eşanlamlı (eng. eşanlamlı, fr. eşanlamlı) aslında geçmişte aralarında ufak tefek farklılıklar bulunan kavramları karşılamak için kullanılan birden fazla kelimenin, günümüzde aynı kavram haline gelmesidir. Türkçede tam eşanlamlı olduğu düşünülen “göndermek” ve “göndermek” fiilleri, Eski Türkçedeki anlamları dikkate alındığında daha sonra eşanlamlılık statüsü de kazanacaktır. Uygurca ve Eski Anadolu Türkçesinde ‘köndgermek’ şeklinde kullanılan ‘gönder’ fiili divanda ‘hakka başvurmak, doğrultmak’ anlamında kullanılmıştır. “Gönder” kelimesi ilk olarak “göndermek” anlamında kullanılmıştır. Bugün, bu eylemler aynı prosedüre karşılık geliyor gibi görünüyor.
Türk tarihi gelişim dönemlerinde gördüğümüz gibi eşanlamlılar açısından oldukça zengin bir dildir. Sadece kendi söz ve davranışlarından olumsuz etkilenme ve üzülme durumunu ifade etmek için bile “aşağılanmış, aşağılanmış, aşağılanmış, aşağılanmış, incinmiş, aşağılanmış” gibi pek çok eşanlamlı sözcük vardır. Türkçede eşanlamlı kelimelerin çokluğu sadece Türkçenin söz varlığının zenginliğini değil, aynı zamanda Türkçenin ne kadar derin olduğunu da gösterir. Çünkü bir dilde eş anlamlı sözcüklerin oluşabilmesi için o dilin söz varlığındaki öğelerin bilim, teknoloji, edebiyat, sanat gibi farklı mesleklerde kullanılması ve uzun bir zaman diliminde farklı anlamlar taşıması gerekir. Anlam değişiklikleri yüzyıllar süren bir süreci gerektirdiğinden Göktürk’te bile görülen eşanlamlıların varlığı Türk dilinin çok eski çağlarda yaşadığının delilidir.
Eşanlamlılar aynı kavramı ifade etseler de, genellikle birbirlerinin yerine kullanılmazlar. Özellikle deyim ve atasözlerinde yer alan bu durum, “siyahları bağlamak” veya “Lokman Hekim” yerine “siyahları bağlamak” ifadesinin “siyahları bağlamak” yerine “Lokman Hekim” demek için kullanılamayacağından, eşanlamlı kelimelerin eşanlamlı olmadığını göstermektedir.
Türk Türkçesi dışında yaşayan Türk lehçelerinde de eş anlamlılar bulunmaktadır. Azerbaycan Türkçesinde “goca” ve “yaşlı” kelimeleri; Kazak Türkçesinde “kepter” (Uzak güvercin) ve “kögerşin” kelimeleri; Türk-Tatar dilinde “kut” ve “baht” kelimeleri eşanlamlı kullanıma örnektir. Ayrıca, eski çağlarda eşanlamlı olarak kullanılsa da sonradan unutulan bazı kelimeler “ev havlamak”, “od Ocak”, “dönmek dönmek” gibi sadece çoğul olarak karşımıza çıkmaktadır.
Yavuz Tanır
Diğer gönderilerimize göz at
[wpcin-random-posts]
İlk Yorumu Siz Yapın