Kardiyovasküler sistemin birincil amacı, gazları, besin maddelerini, atıkları ve diğer maddeleri vücut hücrelerine taşımaktır. Gazlar, yağlar ve yağda çözünen moleküller gibi küçük moleküller, kılcal duvarın endotel hücre zarları boyunca doğrudan difüze olabilir. Kolaylaştırılmış difüzyonla zardaki belirli kanallardan geçmek için taşıyıcı olarak glikoz, amino asitler ve iyonları (sodyum, potasyum, kalsiyum ve klorür dahil) kullanır.
Glikoz, iyonlar ve daha büyük moleküller de hücreler arasındaki çatlaklardan kanı terk edebilir. Daha büyük moleküller, delikli bir kılcal damarın gözeneklerinden geçebilir ve hatta büyük plazma proteinleri bile sinüzoidlerdeki büyük vakuollerden geçebilir. Kan plazmasındaki bazı büyük proteinler, endositoz ve ekzositoz yoluyla veziküllere paketlenmiş endotel hücrelerine ve bu hücrelerden taşınabilir. Su osmoz ile hareket eder.
yüklü akış
Sıvıların kılcal yatakların içine ve dışına kütle hareketi, sadece difüzyondan daha verimli bir taşıma mekanizması gerektirir. Genellikle toplu akış olarak adlandırılan bu hareket, iki basınç tahrikli mekanizma içerir: sıvı hacimleri, bir kılcal yataktaki daha yüksek bir basınç alanından filtrasyon yoluyla dokulardaki daha düşük bir basınç alanına hareket eder. Aksine, sıvıların dokulardaki yüksek basınç alanından kılcal damarlardaki düşük basınç alanına hareketi geri emilimdir. Bu hareketlerin her birini yürütmek için iki tür basınç etkileşir, yani hidrostatik basınç ve ozmotik basınç.
Hidrolik basınç
Kılcal damarlar ve dokular arasında sıvı transferini sağlayan birincil kuvvet, boşluktaki herhangi bir sıvının basıncı olarak tanımlanabilecek hidrostatik basınçtır. Hidrostatik kan basıncı, kan damarlarında veya kalp odacıklarında hapsolmuş kan tarafından uygulanan kuvvettir. Daha spesifik olarak, kanın kılcal damar duvarına uyguladığı basınca kılcal hidrostatik basınç (CHP) denir ve kanın kılcal basıncı ile aynıdır. CHP, sıvıyı kılcal damarlardan dokulara iten kuvvettir.
Sıvı kılcal damarlardan çıkıp dokulara girerken, interstisyel sıvıdaki hidrostatik basınç buna bağlı olarak yükselir. Bu zıt hidrostatik basınca interstisyel sıvı hidrostatik basıncı (IFHP) denir. Bu nedenle, sıvı normalde kılcal damarlardan interstisyel sıvıya doğru hareket eder. Bu işleme filtrasyon denir.
Ozmotik basınç
Net yeniden emilim basıncı (sıvının interstisyel sıvıdan kılcal damarlara geriye doğru hareketi) ozmotik basınç olarak adlandırılır ve bazen onkotik basınç olarak adlandırılır. Hidrostatik basınç sıvıyı kılcal damardan dışarı zorlarken, ozmotik basınç sıvıyı içeri doğru çeker. Ozmotik basınç, ozmotik konsantrasyon gradyanları, yani kan ve doku sıvılarının suda çözünür konsantrasyonları arasındaki fark tarafından belirlenir. Daha yüksek çözünen konsantrasyonuna sahip bir bölge (ve su konsantrasyonunda daha düşük), suyu daha yüksek su konsantrasyonuna (ve daha düşük çözünen konsantrasyonuna) sahip bir bölgeye göre yarı geçirgen bir zardan çeker.
Kan ve doku sıvılarındaki ozmotik basıncı tartışırken, kan bileşenlerinin ozmotik konsantrasyon gradyanlarına katkıda bulunmadığını anlamak önemlidir. Bunun yerine, ana rolü oynayan plazma proteinleridir. Çözünen maddeler ayrıca kılcal duvar boyunca konsantrasyon gradyanlarına göre hareket eder, ancak genel olarak konsantrasyonlar benzer olmalıdır ve ozmoz üzerinde önemli bir etkisi yoktur. Büyük boyutları ve kimyasal bileşimleri nedeniyle, plazma proteinleri gerçekten çözünür maddeler değildir, yani çözünmezler, sıvı ortamlarında dağılırlar veya süspanse olurlar ve bir çözelti yerine bir kolloid oluştururlar.
Kandaki kolloidal protein konsantrasyonunun yarattığı basınca kan kolloidal ozmotik basıncı (BCOP) denir. Kılcal değişim üzerindeki etkisi, suyun yeniden emilmesinden sorumludur. Kanda asılı duran plazma proteinleri, yarı geçirgen kılcal hücre zarından geçemez ve bu nedenle plazmada kalır. Sonuç olarak kan, doku sıvısından daha yüksek bir koloidal konsantrasyona ve daha düşük bir su konsantrasyonuna sahiptir. Bu nedenle suyu emer. BCOP’nin interstisyel sıvının çok az protein içermesi nedeniyle her zaman çok düşük olan interstisyel sıvı koloidal ozmotik basıncından (IFCOP) daha yüksek olduğunu da söyleyebiliriz. Böylece su, doku sıvısından kılcal damarlara çekilir ve beraberinde çözünmüş partiküller taşır. Koloidal ozmotik basınçtaki bu fark, yeniden emilimden sorumludur.
Hidrostatik ve ozmotik basınçların etkileşimi
Kardiyovasküler sistemdeki basınçları ifade etmek için kullanılan normal birim milimetre cıvadır (mmHg). Bir arterden gelen kan kılcal damar yatağına ilk girdiğinde, CHP çok yüksektir (yaklaşık 35 mm Hg). Kan kılcal damarlardan geçerken bu ilk CHP kademeli olarak azalır, böylece kan venöz uca ulaştığında CHP yaklaşık 18 mm Hg’ye düşer. Karşılaştırıldığında, plazma proteinleri kanda asılıdır, bu nedenle BCOP, kılcal damar boyunca yaklaşık 25 mmHg’de ve interstisyel sıvıdaki ozmotik basıncın çok altında oldukça sabit kalır.
Net filtre basıncı (NFP), kılcal sıvı çıkışını yönlendiren hidrostatik basınç ile ozmotik basıncın etkileşimini temsil eder. CHP ile BCOP arasındaki farka eşittir. NFP, yeniden emilim meydana geldiğinde negatif bir sayıdır, çünkü filtrasyon, tanımı gereği sıvının kapilerden dışarı doğru hareketidir.
NFP kılcal yatağın farklı noktalarında değişir. Kılcal damar ucunun yakınında, yaklaşık 10 mm Hg’dir çünkü 35 mm Hg CHP eksi 25 mm Hg BCOP, 10 mm Hg’ye eşittir. Hücreler arası sıvının hidrostatik ve ozmotik basınçlarının önemsiz olduğunu unutmayın. Böylece, 10 mm Hg’lik bir NFP, arteriyollerin ucundaki kılcal damarlardan net sıvı hareketini yönlendirir. Yaklaşık olarak kılcalın ortasında, CHP 25 mmHg’lik BCOP ile yaklaşık olarak aynıdır, dolayısıyla NFP sıfıra düşer. Bu noktada, hacimde net bir değişiklik olmaz: sıvı, kılcal damara girdiği hızda kılcal damardan çıkar. Kapilerin venöz ucunun yakınında, sıvı kaybı nedeniyle CHP yaklaşık 18 mm Hg’ye düştü. BCOP 25 mmHg’de sabit kaldığı için kılcal damarlara su çekilir, yani yeniden emilim gerçekleşir. Bunu ifade etmenin bir başka yolu da kılcal damarın venöz ucunda 7 mmHg NFP olduğunu söylemektir.
Lenfatik kılcal damarların rolü
Toplam CHP, BCOP’den daha yüksek olduğu için, venöz uçta yeniden emilim yoluyla girmek yerine, arteriyel uçta filtrasyon yoluyla kılcal damardan çıkmak için daha berrak sıvı bağlanır. Günlük tüm kılcal damarlar göz önüne alındığında, bu çok büyük miktarda sıvı olabilir: günde yaklaşık 24 litre filtre edilir ve 20,4 litre emilir. Bu fazla sıvı, lenfatik sistemin kılcal damarları tarafından emilir. Bu çok ince duvarlı damarlar, sonunda boyundaki subklavyen damarlara boşalan daha büyük lenfatik damarlardan tek yönlü akışa izin veren çok sayıda kapakçık içerir. Lenfatik sistemin önemli bir işlevi, sıvıyı (lenf) kana geri döndürmektir. Lenf, dolaşımdaki kan plazması olarak düşünülebilir.
Küçük parçacıklar kılcal damara basit veya kolay difüzyonla girip çıkabilir. Bazı makromoleküller, alveollerdeki hücreler arasındaki çatlaklardan, vakuollerden veya boşluklardan veya kılcal damarların duvarlarından geçebilir. Bununla birlikte, kılcal damarlara ve doku sıvılarına daha fazla akış, filtrasyon ve yeniden emilim yoluyla gerçekleşir. Sıvının kılcal damarlardan dışarı hareketi olan filtrasyon, CHP tarafından gerçekleştirilir. Doku sıvısının kılcal damarlara akışı olan yeniden emilim, BCOP tarafından yürütülür. Kılcal damarların arteriolar ucunda filtrasyon hakimdir; Orta kısımda karşılık gelen basınçlar hemen hemen aynıdır, bu nedenle net bir değişiklik olmazken, kılcal damarın venül ucunda yeniden emilim hakimdir. Sağlıklı koşullar altında, interstisyel sıvıdaki hidrostatik ve koloidal ozmotik basınçlar ihmal edilebilir düzeydedir.
kaynak:
/
https://www.cvphysiology.com/Microcirculation/M012
yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu
Diğer gönderilerimize göz at
[wpcin-random-posts]
İlk Yorumu Siz Yapın