Yukarıdan aşağıya işleme, beynin bir veya daha fazla duyusal sistem tarafından zaten beyne getirilmiş olan bilgileri nasıl kullandığını ifade eden bir kavramdır. Bu, beyne çevre hakkında bilgi sağlayan duyusal süreç olan aşağıdan yukarıya işlemenin tersidir. Yani yukarıdan aşağıya işleme, genelden özele, büyük resimden küçük ayrıntılara doğru işlendiğinde gerçekleşir. Sonraki işlemlerde, soyut izlenimler beş duyu tarafından toplanan bilgileri etkileyebilir. Bu makale, yukarıdan aşağıya işlemenin kavramı, önemi ve kullanımı hakkında bilgiler içermektedir.
İçindekiler
Yukarıdan aşağıya işleme konsepti
1970 yılında, psikolog Richard Gregory yukarıdan aşağıya işleme kavramını tanıttı ve algının yapıcı olduğunu savundu. Bir kişi bir şey algıladığında, algıyı doğru bir şekilde yorumlamak için bağlama ve daha üst düzey bilgiye güvenmelidir. Gerçekleştirme, Gregory’ye göre, bir hipotezi test etme sürecidir. Göze ulaşması ile beyne ulaşması arasında görsel bilginin yaklaşık %90’ının kaybolduğuna dikkat çekiyor. Bu nedenle, bir kişi yeni bir şey gördüğünde, onu anlamak için sadece duyularına güvenemez. Yeni görsel bilginin anlamı hakkında varsayımlarda bulunmak için mevcut bilgilerini ve geçmiş deneyimlerin anılarını kullanırlar. Hipotez doğruysa, o zaman algılar, duyular yoluyla alınanlar ve dünya hakkında bildiklerinin bir kombinasyonu ile etkili bir şekilde inşa edilerek anlamlı hale gelir. Ancak hipotez yanlışsa, algıda hatalara yol açabilir.
Neden yukarıdan aşağıya işlemeyi kullanıyorsunuz?
Aşağı akış işleme, bireyin çevre ile etkileşimlerinde önemli bir rol oynar. Beş duyu sürekli olarak bilgi alır ve herhangi bir zamanda farklı görüntüler, sesler, tatlar, kokular ve dokunulduğunda nasıl hissedildiğini deneyimler. Her iki duyuya da her zaman dikkat edilseydi, başka bir şey yapmaya gerek kalmazdı. Topikal işleme, neyin algılandığını anlamak için bağlam ve önceden var olan bilgilerden yararlanarak süreci kolaylaştırır. Beyin yukarıdan aşağıya işlemezse, duyular kişiyi farklı yönlere itecektir.
yukarıdan aşağıya işlemeyi kullanma
Aşağı doğru işleme, günlük yaşamda duyuların ne algıladığını anlamaya yardımcı olur. Bunun ortaya çıktığı alanlardan biri okuma ve harf tanımlamadır. Deneyler, kısaca tek bir harf veya o harfi içeren kelime sunulduğunda ve ardından gördükleri harf veya kelimeyi tanımlamaları istendiğinde, katılımcıların kelimeyi harften daha doğru bir şekilde tanımlayabildiklerini göstermiştir. Kelime, harften daha fazla görsel uyaran içermesine rağmen, kelimenin bağlamı, bireyin gördüklerini daha doğru bir şekilde anlamasına yardımcı olur. Bu sözde egemenlik etkisi, günlük yaşamda yararlı bir araçtır.
Örneğin, önemli bir mesaj alındığını ancak metnin bir kısmına birkaç damla su bulaştığını varsayalım. Farklı kelimelerdeki bazı harfler sadece nokta olarak kalsın. Yine de, mesajın tamamı yukarıdan aşağıya işleme kullanılarak okunabilir. Burada noktaların geçtiği kelime ve cümlelerin bağlam ve okuma bilgisi mektubun mesajını anlamak için kullanılır.
Yukarıdan aşağıya işlemenin artıları ve eksileri
Aşağı akış işleme, duyusal algıyı anlama şeklimizi basitleştirerek olumlu bir işlev görür. Ortam yoğun ve her zaman birden fazla uyarıcı şey var. Aşağıya doğru işleme, algılar ve anlamlar arasındaki bilişsel yolun kısaltılmasını sağlar. Bunun bir nedeni, yukarıdan aşağıya işlemenin örüntü tanımaya yardımcı olmasıdır. Kalıplar faydalıdır çünkü dünyayı anlamamıza ve onunla nasıl etkileşim kuracağımızı öğrenmemize yardımcı olurlar. Örneğin, yeni bir mobil cihaz türüyle karşılaştığınızda, etkileşimde bulunmak istediğiniz uygulamaları açmak için hangi simgelere tıklayacağınıza hızlı bir şekilde karar vermek için diğer mobil cihazlarla olan geçmiş deneyimleriniz kullanılır. Mobil cihazlar genellikle benzer etkileşim modellerini takip eder ve bu modellerin önceden bilinmesi bunların yeni cihaza uygulanmasını sağlar.
Öte yandan, kalıplar aynı zamanda şeylerin algılanmasına benzersiz şekillerde müdahale edebilir. Bu nedenle, bir cep telefonunun nasıl kullanılacağına dair model anlaşılabilir, ancak bir üretici tamamen benzersiz etkileşim kalıpları kullanan yeni bir telefon üretirse, onu nasıl kullanacağınızı çözemeyebilirsiniz. Yukarıdan aşağıya işlemenin olumsuz sonuçları olabileceği yer burasıdır. Bilgiler sınırlıdır ve belirli açılardan taraflıdır. Bilgi algılara uygulandığında aynı şekilde algıları da sınırlar ve bu da insanı önyargılı yapar. Örneğin, bir kişi her zaman iPhone kullanmışsa, ancak yeni tip bir telefon modeliyle karşılaşıyorsa, telefonun iPhone gibi çalışsa bile kullanıcı deneyiminin muhtemelen zayıf olacağı algısı vardır.
Yukarıdan aşağıya işlemenin önemi
Yukarıdan aşağıya işleme neden önemlidir? İnsanlarda o kadar çok bilgi var ki, her detaya dikkat etmek ve işlemek mümkün değil. Yukarıdan aşağıya işleme, dünyayı anlamlandırmaya yardımcı olmak için çalışır. İlk bakışta toplanan genel ve geniş izlenimler, çevre hakkında daha fazla bilgi sağlayabilir ve odaklanıldığında daha ince ayrıntıları etkilemeye yardımcı olabilir. Herhangi bir anda ne kadar bilginin bilinçsiz kalabileceği göz önüne alındığında, kişi çok sayıda görüntü, ses, koku, tat, doku ve bedensel duyumlarla çevrilidir. Kişi bu duyguların her birine eşit olarak odaklanırsa, tükenir. Bilgi işleme, ilk izlenimlerden alt duyulara kadar yukarıdan aşağıya çalışır ve duyuların zaten getirdiği bilgilerin anlaşılmasını sağlar.
Mevcut bilgi bilişi nasıl etkiler?
Aşağı doğru işleme, kavramsal işleme olarak da bilinir çünkü algılar beklentilerden, mevcut inançlardan ve anlayıştan etkilenir. Bazı durumlarda bu etkiler algılanırken bazı durumlarda bu süreç bilinçli farkındalık olmadan gerçekleşir. Örneğin, birisinin bilmediğiniz bir sokakta yürüdüğünü ve bir bakkal tabelası gördüğünü varsayalım. Etikette bazı karakterler eksik olsa da yine de bu sırayla okunabilir. Çünkü yukarıdan aşağıya işleme kullanırsa, bu etiketin ne söylediğine dair doğru bir tahminde bulunmak için mevcut bilgilere güvenecektir.
Stimülasyonun regresif işleme üzerindeki etkileri
Bağlam ve motivasyon gibi gerileyen işlemeyi etkileyen bazı faktörler olabilir. Bir olayın veya nesnenin algılandığı bağlam veya koşullar, o belirli durumda var olması beklenen şeyi etkileyebilir. Örneğin, gıda ve beslenme ile ilgili bir makale okuyorsanız, bilmediğiniz bir kelime, gıda ile ilgili bir şey olarak yorumlanabilir. Motivasyon, bir şeyin belirli bir şekilde yorumlanma olasılığını da artırabilir. Örneğin, bir dizi belirsiz görüntü gösterilirse, bu görüntüler kişi açken yemekle ilgili biliş için daha uyarıcı olabilir.
Yukarıdan aşağıya işleme?
Azalan işlemenin nasıl çalıştığını daha iyi anlamak için, bu kavramın bazı örneklerinde ayrıntıları keşfetmek faydalı olabilir. İşte bazı örnekler:
• Stroop etkisi: Yukarıdan aşağıya işlemenin klasik bir örneği, Stroop etkisi olarak bilinen bir olgudur. Bu görevde renkli kelimeler başka renklerde yazdırılır. Örneğin, kırmızı kelimesi mavi ve pembe kelimesi beyaz olarak basılabilir. Katılımcılardan kelimenin gerçek rengini değil, kelimenin rengini söylemeleri istenir. Tepki süreleri ölçüldüğünde, renk ve kelime aynı olmadığında insanlar doğru rengi söylemekte çok daha yavaş kalıyor. Aşağı akış işleme, bu görevin neden zor olduğunu açıklar. İnsanlar, rengi düşünmeden önce kelimeyi otomatik olarak tanırlar, bu da kelimeyi yüksek sesle okumayı, kelimenin rengini söylemekten daha kolay hale getirir.
• Yazım hataları: Metnin bir bölümünü okurken yazım hatalarının ve diğer metin hatalarının bile fark edilmediği görülebilir. Okurken, önceki kelimeler bir sonraki okumanın ne olacağı konusunda bağlam sağlar. Bu nedenle, beyin genellikle eksik ayrıntıları doldurur ve okurken hataları düzeltir, böylece bu hatalar fark edilmez.
kaynak:
https://www.verywellmind.com/what-is-top-down-processing-2795975
https://study.com/academy/lesson/top-down-processing-examples-definition-quiz.html
yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu
Diğer gönderilerimize göz at
[wpcin-random-posts]