Dil varyantları arasında standart dil, edebi dil, yazı dili ve ulusal dil olarak da bilinen zorunlu standart varyantı özel bir yere sahiptir. Standart varyantı diğerlerinden ayıran birkaç özellik vardır. Bunu şöyle özetleyebiliriz.
Standart bir varyantı diğer varyantlardan ayıran en önemli özellik kodlamadır, yani yazım kılavuzları, sözlükler, gramer kitapları gibi başvuru kaynaklarında “doğru” formatların kaydedilmesidir. Bir dil öğesinin neye benzemesi gerektiği konusunda kararsız kalan herkes, doğru biçimi referanslarda bulabilir. Bu uygun biçimler, özellikle yazı dilininkiler, eğitim kurumlarında yıllarca süren çabalarla geliştirilmiştir; Kısmen sınıfta kalma ve düşük not alma gibi travmatik deneyimler yoluyla öğrenilir. Standart konuşma dilinin doğru biçimleri daha az belgelenmiştir.
Standart varyantı diğerlerinden ayıran bir diğer özellik ise yaygın sosyal konumudur. Standart dil, çoğu konuşmacının en çok saygı duyduğu varyanttır. Bu varyantın kullanımı diğerlerinden daha popülerdir. Bu varyant, dili “doğru” ve “güzel” kullanmak isteyenlerin ulaşmaya çalıştıkları ideali temsil eder. Bu konuda konuşanlar daha bilgili, daha eğitimli, daha aydın vs. Okuma ve yazma gibi dille ilgisi olmayan pek çok olumlu değeri diğer değişkenleri konuşanlara göre daha çok hak ettikleri düşünülür. Burada statünün dilin yapısıyla değil toplumsal prestijle ilgili olduğunu unutmamak gerekir. Yapısal olarak standart varyant, diğer varyantlardan farklı değildir.
Standart varyant, yerel ve sosyal bir işaret taşımaması bakımından da diğerlerinden farklıdır. Standart diller elbette yerel lehçelere veya belirli bir grubun konuşma biçimine dayalı olabilir. Ancak ait olduğu bölgenin veya sosyal sınıfın yaygın ve kabul görmüş standart bir dilini konuşan bir kişinin konuşmasından anlaşılması zordur.
Standart değişken esasen yazılı bir dildir. Yazılı varyant için standartlar daha katı kurallara tabidir. Elbette standart argodan da söz edilebilir. Bununla birlikte, standart konuşma dilinin normları, yazılı dilden daha esnektir. Bağımsız telaffuz sözlükleri veya genel sözlükler doğru telaffuzla ilgili bilgiler içerse de, standart telaffuzdan sapmalar yazılı dilde olduğu gibi ciddi cezalarla karşılaşmaz. Okul, medya ve çevre gibi çeşitli aracılar yardımıyla yazı dilindeki kadar katı olmayan bir kural konuşma dilinde de oluşturulabilir. Bu kural yazı dili formatına uymayabilir. Örneğin imla kuralları gereği olacak ve fiil olarak yazılan kelimelerin telaffuz standartları olacak ve fiil şeklinde olacaktır. Ancak, irade ve tapu gibi yazımlar standart olarak yanlıştır.
Genel kabul görmüş standart değişkenler, diğer değişkenlerdeki değişiklikleri yönlendirir. Standart olmayan varyantları konuşanlar, standart varyantla karşılaştıklarında ona yaklaşan formatları kullanmaya çalışırlar. Standart değişken yönünde diğer değişkenlerdeki değişiklikler. Standart değişken seçkin bir dil olarak kabul edilmezse, bu yönlendirici işlevi gerçekleştirilemeyebilir.
Varyasyon olmaması, kodlanmış bir prestij dili olan standart varyantın bir diğer önemli özelliğidir. Bu, standart dilde hiçbir fark olmadığı anlamına gelmez. Her konuşmacının eğitimi, yaşı, mesleği gibi faktörler kullandıkları dile yansır. Bununla birlikte, diğer varyantlara kıyasla, kodlama ile daha katı bir şekilde düzenlendiği için daha az varyasyona izin verir.
Skaler değişken genellikle dildeki değişkenler arasında en geniş geçerlilik aralığına sahip olandır. Bir dilin konuşulduğu her yerde genel geçerliliği vardır. Diğer varyantların baskın olduğu yerlerde kullanılması alışılmadık bir durum değildir. Skaler değişken, yerel ve sosyal değişkenlerin kullanıldığı, dil ile aynı çemberde oldukları her yerde kullanılabilir.
Standart varyant, dilin sınırları içinde en geniş işlevsel alana sahiptir. Devlet idaresi, eğitim, hukuk, medya ve yabancılara anadil öğretimi standart dilin kullanıldığı önemli alanlardır. Ayrıca eğitim dili, edebiyat dili, gazetecilik dili olarak bilgiye ulaşma ve konuşmacılarının kültür-sanat faaliyetlerine katılımına aracılık etmesi de önemlidir.
Standart varyantı diğerlerinden ayıran bir diğer önemli özellik ise bağlayıcıdır. Resmi ve yarı resmi ortamlarda, bazı profesyonellerin ve belirli görevleri yerine getirenlerin standart değişkeni kullanmaları beklenir. Çoğu zaman yasal zorunluluktan çok toplumsal bir beklenti söz konusudur. Bu toplumsal beklenti, ileri düzeyde kullanılması beklenen durumlarda standart dile uymayanları alaya alma, aşağılama, dışlama gibi çeşitli biçimlerde ortaya çıkabilmektedir. Yazım hatalarından dolayı not kırma, standart dilde yazılmış bir dilekçeyi ciddiye almama, Milli İşler Bakanlığı’nın okullar için standart dilde kodladığı kurallara uymayan bir ders kitabını önermeme gibi konulara örnekler verebiliriz. Eğitim.
Standart varyantı diğer varyantlardan ayıran bir diğer önemli husus ise kurumsal olmasıdır. Kurumsallaşma akademiler, bakanlıklar ve yasal olarak yetkili kurumlar bünyesinde gerçekleşir. Örneğin Türkiye’de dil konusunda resmi yetkili kuruluş Türk Dil Kurumu’dur. MEB gibi kurum ve kuruluşlar, eğitim kurumları ve medya, bu kurumun tanımladığı “doğru” normatif biçimlerin yaygınlaşmasında önemli rol oynamaktadır. Yasal olarak yetkili TDK tarafından zaman zaman dil sapması, yolsuzluk, kötüye kullanım vb. Gördüğü dil durumlarına müdahil olabilir, örneğin medyada yerel dil veya argo kullanan programlara yaptırım uygulamak için adımlar atabilir.
Standart dil, yerel ve sosyal değişkenlerin aksine okullarda öğretilir. Bölgenin standart dile dayalı lehçesini konuşanlar, standart biçimi elbette çocukluktan itibaren öğrenebilirler. Ancak, temel bölge konuşması ile standart kodlanmış dil arasında da sıklıkla farklılıklar vardır. Bu nedenle standart dil, televizyonun popüler olmadığı zamanlarda büyüyen insanların okulda ilk karşılaştıkları ve öğrendikleri varyanttır. Günümüzde standart dili yaymanın en etkili aracı olan televizyon sayesinde insanlar standart varyantla daha küçük yaşlarda karşılaşmaktadır. Ancak çoğu insan için standart dil normları, dilin özü kadar doğuştan gelen bir içgüdü değil, bir dereceye kadar edinilmiş bir beceridir. Örneğin, pek çok insan, skaler olarak önemli olan ancak iletişimsel değeri olmayan sünnet ve kesme işaretleri, ayrı veya bitişik yazı gibi kuralları uygulamakta güçlük çeker. Bu beceriler öncelikle eğitim kurumlarında uzun yıllar süren çabalar sonucunda kazanılır.
Standart varyant, bir üstel dil türüdür. Diğer değişkenler üzerinde bir çatı görevi görür. Yazı dili veya edebi dil olarak diğer tüm değişkenleri kapsar. Üstün bir dil olarak konumu, devlet sınırlarının çok ötesine uzanır. Örneğin yurt dışında yaşayan Türkler de yazılı metinlerinde standart varyantı kullanmaktadır.
Standart değişkenin bir nominal değeri vardır. Bağımsız devletler, daha önce özerkliklerinin sembolleri olarak listelenen özelliklerin çoğunu içeren standart değişkenler geliştirebilir. Karşılıklı anlaşılırlığa sahip iki farklı lehçe olarak değerlendirilebilecek akraba dillerin bağımsız standart diller olmasının nedenlerinden biri de bu sembolik değer ve bağımsız devletlerin bağımsızlıklarını artırmak için kendi standart varyantlarını geliştirme istekleridir. Türk dünyasında bunun yeterince örneği var.
Özelliklerini tanımlamaya çalıştığımız standart değişkenin varyasyona izin vermeyen tekdüze bir dil olduğu düşünülmemelidir. Standart dilin imla kuralları belli olsa da hangi kelimenin hangi metin türüne uygun olacağı, konuşmacının hangi kelimeleri kullanacağı, söz dizimi olanaklarından nasıl yararlanacağı vb. Bu gibi farklılıklara sahip konular için bir kriter belirlemek mümkün değildir.Bu nedenle konuşmacının selamından dünya görüşünü, kelime seçiminden gazetenin siyasi görüşünü, dilin metninin bir metin olup olmadığını anlayabiliriz. ders kitabı, noter veya başka bir şey. Bu tür farklı dil algıları da farklılık örnekleridir.
Türkçedeki standart dil farklılığı ve yazarların üslup özellikleri ile ilgili değerlendirmeler henüz yeterince ilgi görmemiş, yayınlar kuralcı bir bakış açısıyla “doğru” veya “yanlış” olarak değerlendirilmekle sınırlıdır. Yine de burada keşfedilmeyi, sınıflandırılmayı ve akademik olarak tanımlanmayı bekleyen çok sayıda malzeme var.
Diğer gönderilerimize göz at
[wpcin-random-posts]