Sitositoz, hücrelerin sıvıları ve besinleri aldığı hücresel bir süreçtir. Hücre içme olarak da adlandırılan sitositoz, hücre zarının (plazma zarı) içe doğru katlanmasını ve zara bağlı, sıvı dolu veziküllerin oluşumunu içeren bir endositoz türüdür. Bu veziküller hücre dışı sıvıyı ve çözünmüş partikülleri (tuzlar, şekerler vb.) hücreler arasında taşır veya sitoplazmada biriktirir.
Bazen sıvı endositozu olarak adlandırılan sitositoz, çoğu hücrede meydana gelen devam eden bir süreçtir ve sıvıların ve çözünmüş besinlerin spesifik olmayan bir alım yöntemidir. Piyositoz, vezikül oluşumunda hücre zarının parçalarının çıkarılmasını içerdiğinden, hücre boyutunu koruyabilmesi için bu malzemenin değiştirilmesi gerekir. Membran malzemesi, ekzositoz ile zarın yüzeyine geri döndürülür. Ekzositoz ve endositoz fazları, hücre boyutunun nispeten sabit kalmasını sağlamak için düzenlenir ve dengelenir.
İçindekiler
çok hücreli süreç
Sitositoz, hücre zarının yüzeyine yakın hücre dışı sıvıda istenen moleküllerin varlığı ile başlatılır. Bu moleküller proteinleri, şeker moleküllerini ve iyonları içerebilir. Aşağıda, sitokinez sırasında meydana gelen olaylar dizisinin genel bir açıklaması bulunmaktadır.
Çok hücreliliğin temel adımları
• Plazma zarı içe doğru esner (yayılır), hücre dışı sıvı ve çözünen parçacıklarla dolan bir çöküntü veya boşluk oluşturur.
• Plazma zarı, katlanmış zarın uçları birleşene kadar kendi üzerine katlanır. Bu kist içindeki sıvıyı hapseder. Bazı hücrelerde, zardan sitoplazmanın derinliklerine uzanan uzun kanallar da oluşur.
• Katlanmış zarın uçlarının füzyonu kistin zardan ayrılmasına yol açarak kistin hücrenin merkezine doğru çekilmesini sağlar.
• Vezikül hücreyi geçebilir ve ekzositoz yoluyla zara geri dönebilir veya lizozomla birleşebilir. Lizozomlar, açık kesecikleri parçalayan ve içeriklerini hücre tarafından kullanılmak üzere sitoplazmaya boşaltan enzimler salgılar.
Mikrositoz ve makrositoz
Suyun ve çözünmüş partiküllerin hücreye alınması, mikrositoz ve makrositoz olmak üzere iki ana yolla gerçekleşir. Microsporangia’da, tomurcuğun plazma zarını istila eden ve zardan oluşan iç veziküller olarak çok küçük (yaklaşık 0.1 um çapında) veziküller oluşur. Caveolae, vücudun çoğu hücre tipinin hücre zarlarında bulunan mikrobiyal veziküllerin örnekleridir. Corpora cavernosa, bu kan damarlarında (endotel) görüntülenen ilk epitel dokusu çizgileridir.
Granülositoz, mikrositoz tarafından oluşturulan daha büyük veziküller. Bu alveoller daha fazla miktarda sıvı ve çözünmüş besin içerir. Veziküllerin çapı 0,5 ila 5 µm arasında değişir. Makrositoz, plazma zarında durgunluktan ziyade kıvrımların oluşmasıyla mikrositozdan farklıdır. Baston şeklindeki hücre iskeleti, mikromembranların transmembran aktin yeniden düzenlenmesiyle sonuçlanır. Kırışıklıklar, zarın bazı kısımlarını kol benzeri çıkıntılar şeklinde hücre dışı sıvıya doğru uzatır. Kırışıklık daha sonra kendi üzerine katlanır, hücre dışı sıvı parçalarını çevreler ve makropinozomlar adı verilen veziküller oluşturur. Makropinozomlar sitoplazmada olgunlaşır ve lizozomlarla birleşir (içerik sitoplazmaya salınır) veya geri dönüşüm için plazma zarına geri döner. Makrofajlar sıklıkla yağ hücreleri ve granülositler gibi beyaz kan hücrelerinde bulunur. Bağışıklık sisteminin hücreleri, hücre dışı sıvıda antijenlerin varlığını test etmenin bir yolu olarak bu yolu kullanır.
endositoz reseptörlerinin aracılık ettiği
Makrositoz, sıvıların, besinlerin ve moleküllerin seçici olmayan alımı için güçlü bir süreç olsa da, hücrelerin belirli moleküllere ihtiyaç duyduğu zamanlar vardır. Proteinler ve lipitler gibi daha büyük moleküller, reseptör aracılı endositoz tarafından daha verimli bir şekilde alınır. Bu tip endositoz, hücre zarında bulunan reseptör proteinlerinin kullanımı yoluyla hücre dışı sıvıdaki spesifik molekülleri hedefler ve bunlara bağlanır. Bu süreçte, belirli moleküller (ligandlar), bir transmembran proteinin yüzeyindeki belirli reseptörlere bağlanır. Bağlandıktan sonra, hedef moleküller endositoz ile içselleştirilir. Reseptörler, endoplazmik retikulum (ER) adı verilen hücresel bir organel tarafından yapılır. Bir kez sentezlendikten sonra ER, reseptörleri daha ileri işlemler için Golgi aparatına gönderir. Oradan, reseptörler plazma zarına gönderilir.
Reseptör aracılı endositoz yolu, genellikle plazma zarının klatrin kapsüllü çukurlar içeren bölgeleri ile ilişkilidir. Bunlar, catherin proteini tarafından kaplanan bölgelerdir (zarın sitoplazmaya bakan tarafında). Hedef moleküller, zarın yüzeyindeki spesifik reseptörlere bağlandığında, moleküller-reseptör kompleksleri göç eder ve klatrin kaplı çukurlarda birikir. Çukurlar bölgeleri istila eder ve endositoz ile içselleştirilir. İçselleştirildikten sonra, istenen sıvıları ve ligandları içeren yeni oluşan klatrin kaplı veziküller sitoplazmadan geçer ve erken endozomlarla birleşir. (Membranöz keseler iç maddenin ayrılmasını sağlar). Deri zarfı çıkarılır ve vezikülün içeriği uygun yerlerine yönlendirilir. Reseptör aracılı süreçler yoluyla elde edilen maddeler arasında demir, kolesterol, antijenler ve patojenler bulunur.
Endositoza reseptörler aracılık eder
Reseptör aracılı endositoz, hücrelere, sıvı alım hacmini orantılı olarak artırmadan hücre dışı sıvıdan yüksek konsantrasyonlarda spesifik ligandlar alma fırsatı sağlar. Bu işlemin, partikülleri seçici olarak uzaklaştırmada sitokinezden 100 kat daha etkili olduğu tahmin edilmektedir. Sürecin genel bir açıklaması aşağıda gösterilmiştir.
Reseptör aracılı endositozun temel adımları
• Reseptör aracılı endositoz, bir ligand plazma zarı üzerindeki bir reseptöre bağlandığında başlatılır.
• Liganda bağlı reseptör, zar boyunca klatrin kaplı bir fossa içeren bir bölgeye hareket eder.
• Ligand-reseptör kompleksleri, astar fossada birikir ve fossa bölgesi endositoz ile endojen invazyon oluşturur.
• Ligand reseptör kompleksini ve hücre dışı sıvıyı içine alan, klatrin kapsüllü bir vezikül.
• Klatrin kaplı vezikül, sitoplazmada bir endozom ile birleşir ve klatrin zarfı çıkarılır.
• Reseptör bir lipit zar ile çevrilidir ve plazma zarına geri döner.
• Ligand endozomda kalır ve endozom lizozomla birleşir.
• Lizozomal enzimler, ligandın parçalanması ve gerekli içeriğin sitoplazmaya iletilmesi için çalışır.
Adsorban Pinositol
Adsorpsiyon sferositozu, katerin kaplı çukurlarla da ilişkili olan spesifik olmayan bir endositoz şeklidir. Rezorpsiyon sferositozu, spesifik reseptörlerin rol oynamaması bakımından reseptör aracılı endositozdan farklıdır. Moleküller ile zarın yüzeyi arasındaki yüklü etkileşimler, molekülleri yüzeyde klatrin kaplı çukurlarda tutar. Bu çukurlar, hücre tarafından yeniden emilmeden önce yaklaşık bir dakika boyunca oluşturulur.
kaynak:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9174669/
https://teaching.ncl.ac.uk/bms/wiki/index.php/Pinocytosis#:~:text=Pinocytosis%20is%20the%20process%20by,membrane%20along%20the%20endosome%20pathway.
yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu
Diğer gönderilerimize göz at
[wpcin-random-posts]