Uygur Türkçesinin devamı ve belki de Orta Türkçenin ilk parçası olan Karahanlı (Hakaniye) Türkçesi, önceki döneme göre daha zengin ve gelişmiş bir söz varlığına sahiptir. Uygur döneminde benimsenen çeşitli dinlere ait yabancı kelimeler alıntılanmıştır. Karahanlılar döneminde Türk boylarının İslamiyet’i benimsemelerinde büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu nedenle söz varlığında “tamo” (Sog. Cehennem), “ustmax” (Sog. cennet), “muyan” (Sans. hayrat) ve “ajun” (Sog. dünya) gibi Burkanse veya Maniheist kelimelerin çoğu bu dönemde terkedilmiştir. Soğdca, Sanskritçe ve Çince kelimelerin silinmesinin yanı sıra İslam’ın da etkisiyle Arapça ve Farsça kelimelerin kelime hazinesindeki oranının arttığı kaydedildi.
Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı Divanü Lûgat-it Türk, Karahanlı dönemi denilince akla gelen ilk eserlerden biridir. Türkler arasında İslam kültürünün artması nedeniyle Arapça ve Fars dillerine olan ilginin arttığı bu dönemde Kaşgarlı Mahmud, Türk dilinin en az Arapça kadar güçlü ve değerli olduğunu göstermek ve Türkçeyi öğretmek için bu eseri üretmiştir. Türk dilinden Türk diline. Araplar. 8.000’e yakın madde içeren bu eserde Türkçe Arapça-Farsça kelimelere yer verilmemiştir. Yabancı kelime olarak Türkçeye çok önceleri girmiş ve artık Türkçe olarak kabul edilen bazı Türkçe, Moğolca ve Soğdca kelimeler bulunmaktadır. Divan’daki kelimeler “açıç” (DLT, I-52; kase), “börk” (DLT, I-349; başlık), “erdem” (DLT, I-51; erdem), “ködeç” (DLT) şeklindedir. , I-360; cam) ve tolumlug (DLT, I-498; silahlı) Türk kökenli olmaları açısından dönemin söz varlığını göstermesi açısından önemlidir.
Karahanlılar dönemine ait ikinci büyük eser Yusuf Has Hacip tarafından yazılan Kutadgu Bilig’dir. Kutadgu Bilig’de 6645 hece ve 2861 kelime bulunmaktadır. 334 Arapça kelime ve 79 Farsça kelime. Yani Kotadgu Beleg’in söz varlığındaki yabancı kökenli 413 kelimenin oranı %14,4’tür. Bu eser insanlara erdemli olmayı ve mutluluğa ulaşmayı öğrettiği için, inanç kavramlarını karşılamada kullanılan Arapça ve Farsça kelimelerin biraz daha yüksek oranını da hesaba katmak gerekir.
Atabetü’l Hakayık ve Kutadgu Bilig’deki sözlerin tamamına yakını Divanü Lûgat-it Türk’te geçmektedir. Sözlük özelliği taşıyan Divan, Karahanlı Türkçesinin yaklaşık 10.000 kelimelik bir söz varlığına sahip olduğunu göstermektedir. Bu dönemin söz varlığında “ümit, hüküm, ölüm, gaflet, hikmet, haram, kâfir” gibi kelimeler Arap dilinden, “baygınlık, can, düşman, şifa” gibi kelimeler ise kadim dilden alınmıştır. Farsça dili. Türkçe “arkış” (kervan), “emgek” (iş, dert), “kalıñ” (çeyiz) ve “bilig” (akıl, akıl) kelimeleri de yaşayan kelimelerdir.
Karahanlı Türkçesinin zengin söz varlığı içerisinde yer alan “ariġ” (temiz), “arık” (rimak), “arimak” (temizlik), “arınçu” (sin) gibi somut ve soyut sözcükler arasındaki anlamsal ilişki, dilin etimolojik gücünün bu dönemdeki düzeyini gösterir. Ayrıca Karahanlılar dönemi söz varlığı, deyim ve atasözleri bakımından oldukça zengindir. “Adak ur-” (KB, 2865; görünmek), “tiliñ yga tut-” (AH, 160; dilini çekmek), “bağırmak bir-” (KB, 3237; kucaklamak) ve “talihsiz keçi-” (AH, 33; rahatsız edici) yanı sıra “çalış-” (KB, 586; iş kaybı), “kk kör-” (KB, 3268; bugün bakınız) ve “sözünü-” (KB) 625; kesinti) gibi terimler de vardır.
Özellikle divandaki maddeler açıklanırken örnek olarak verilen atasözleri, Karahanlı Türkçesinin söz varlığının zenginliği, “kalın kaz kolavuzsuz bulmaz” (DLT, I-487), “Açık Kara Polelitj Halkı” (DLT, I- 354) ve “usukmışa sakıg camig suv kurunur” (DLT, I-191) ve “The Tiles of Blinding Virtue” (DLT, II-8).
Yavuz Tanır
Diğer gönderilerimize göz at
[wpcin-random-posts]
İlk Yorumu Siz Yapın