Çekimli fiil ile cümlede kullanılan fiil arasındaki farkı bulmak bazen zor olabilir. Aslında morfemleri, fiil çekimlerini, fiil eklerini iyi bilen biri için anlatacaklarımız çok basit gelebilir. Fakat çoğu zaman cümlelerle karıştırılan bu konudaki püf noktaları açıklamaya çalışacağım.
Çekimli fiilin ne olduğunu ve bir cümlede fiilin nasıl bulunacağını yazılarımızda daha önce anlatmıştık. Önce bu makalelere bir göz atmak konuyu daha iyi anlamanıza yardımcı olabilir. Her zaman söylenen kuralı hatırlatarak konuya başlıyoruz: Hem fiiller hem de dönüşlü fiiller, gövde ve gövdeye aldıkları soneklerden oluşur. Ancak ulaç cümlelerde isim, sıfat ya da zarf olarak kullanılırken; Dönüşlü fiiller cümleye yine fiil (yüklem) olarak katılır.
Çekimli bir fiil için, fiil üçlü fiil + ruh hali + kişi bulunmalıdır. Ve bu üçü bir araya geldiklerinde bir cümle bildirirler ve cümlede yüklem görevi görürler. Örneğin, “oku-yor-sun” kelimesinde “oku-” fiil kökü bir koşul eki (-yor) ve bir kişi eki (-sun) içerir. Bu müsned kelimesi, zamanı ve hükmü ifade etmektedir. Yani dönüşlü fiiller her zaman koşul eki alır ve her zaman bir cümle ifade eder. Ancak ulaçlar kiplik ekleri alamazlar ve bir cümle ifade etmezler.
Örnek: “Çocuk elinde sönmüş birkaç balon gördü.”
Yukarıdaki cümleye dikkatlice bakın. Bu cümlede iki farklı kelime aynı heceye ve koyu eke sahiptir. Bu ikisinin kökü fiildir; Ancak bunlardan sadece biri konjuge fiildir. Çünkü bu kelimelerden ilki (sönmüş) herhangi bir kiplik ya da kişi eki almamıştır. Buradaki “-mus” eki, fiili sıfat yapan ektir. Bu eki aldıktan sonra ‘balon’ cümlede sıfat haline gelmiştir. Bu yüzden bu kelime bir fiildir. Öte yandan “görmek” sözcüğü cümle içindeki cümleyi birleştirerek üçüncü şahıstaki tekillik ekini geçmiş zaman kip eki ile almıştır. Bu yüzden bu kelime çekimli bir fiildir.
Aynı şekilde “Dönüşü olmayan yollara gidenler bir daha geri dönmeyeceklerdir.” Cümlede “-mez” eki iki farklı kelime ile gelir. Ancak bu ek birincide sıfat fiil eki, ikincide ise şimdiki zamanın olumsuz hali olan şart ekidir. Kiplik eki olan sözcük, çekimli fiil görevi görür ve cümlede ilk sözcük sıfat olarak yüklenir. Bu bilgilere göre birinci kelime fiil, ikinci kelime ise çekim fiildir.
Not: Çekimli fiiller genellikle bir cümlenin sonundadır. Çünkü normal Türkçe cümlelerde yüklem genellikle sonundadır. Ancak sınavlarda onları şaşırtmak için cümle ortasında çekimli fiiller vermek mümkündür. Bu gibi durumlarda en iyi yaklaşım, kelimenin cümledeki işlevine bakmak, bir yargı ifade edip etmediğini belirlemek ve koşul ekleri ve kişi ekleri içerip içermediğine odaklanmaktır.
Uyarı: Sözcükler gibi ekler de eş anlamlı olabilir. Fiil dizimizde açıkladığımız gibi “-muş, -ar, -ecek, -mez” gibi bazı ekler dilek ve istek eki olarak karşımıza çıkabilir. Bu eklerin zamanı ifade edip etmediği kontrol edilmelidir. Ayrıca bu eki alan bir kelime “isim, sıfat veya zarf” işlevinde ise fiil olarak kabul edilmelidir.
Yukarıdaki bilgiler ışığında aşağıdaki cümlelerde çekimli fiil ve ulaçları göstermeye çalışınız. Aşağıdaki cümlelerin tümü en az bir konjuge ulaç içerir:
– Sokakta oynayan çocukları buradan izlerdim.
– Aşılmaz dağların arkasında uçan kuşlar gördüm.
– Alaycı gözleriyle bizi izliyordu.
– Yenilmez Türk ordusu Çanakkale’de bir destan daha yazdı.
YerelHaberler
Diğer gönderilerimize göz at
[wpcin-random-posts]
İlk Yorumu Siz Yapın