Bir cümlede ulaç bulmanın kolay yolu, önce fiil çekimlerini, çekimleri ve son ekleri öğrenmektir. Çünkü koşul ekleri, durum ekleri vb. Kullanıldıklarında fiil olup olmadıkları anlaşılamaz. Size bir cümledeki ulaçları kolay bir şekilde bulmanın bazı tekniklerini göstermeye çalışacağım. Ancak bilinmelidir ki çekim ve yapı eklerini doğru anlamayan, fiil çekimini bilmeyen kişilerin ulaç bulmaları zordur.
Bir cümlede ulaçları kolayca bulabilmek için sırasıyla aşağıdaki adımlar cümleye uygulanır. Bu işlemler önsezilere ve eklere dikkat edilerek yapılırsa her türden ulaç bulabilirsiniz.
1) Bir fiil veya kök buluyoruz.
Fiil ekleri fiil köküne veya köküne gelir. İsimler, edatlar, zamirler, bağlaçlar vb. Fiil eki almazlar. Bunun için öncelikle cümlede kök veya gövde fiil olan kelimeleri bulmamız gerekiyor. Bunu yapmanın en kolay yolu kelimeye “-mak/-mek” eki eklemektir. Bunların dışındaki kelimeleri cümlede atlıyoruz; Gerçek olma ihtimali düşük çünkü. Bu kelimeler tespit edildikten sonra ikinci aşamaya geçilir ve kelime ekleri ele alınır.
Örnek: “Gecenin uzun karanlığında sessizliği dinlerken, acı yalnızlık deneyiminin zirvesini hissettim.”
Yukarıdaki örnek cümlede kök veya fiil kökü olmayan kelimeleri geçiyoruz. Bunu yaparken kelime köklerinin eş anlamlı olup olmadığına dikkat ederiz. Cümle içinde fiil anlamında kullanılıyorsa onu alabiliriz. Bize kalan tek şey “geç, dinle, yaşa, hisset” sözleri. Çünkü fiil kökü veya kökünden oluşan cümlede sadece üç kelime vardır.
2) Ulaç ekli fiilleri arar.
Bulduğunuz fiillerde daha önce ezberlediğiniz “fiil eklerini” aramalısınız. Çünkü ulaç eki olmayan bir fiilin bizim için bir anlamı yoktur. Cümlede tespit ettiğimiz fiillere tek tek bakıyoruz ve tam emin olamasak da bu eklere sahip olduğu düşünülen aday fiil, sıfat veya zarf fiilinin eklerini içeren kelimelerin altı çiziliyor. Üçüncü adım, altı çizili fiillerin gerçekten ulaç olup olmadığını anlamak için atılır.
Örnek: Birinci adımın sonunda “başarılı, işitilmiş, canlı, hissedilmiş” kelimeleri kalmıştır. Şimdi bu kelimelerde zarf-fiil ekleri olduğuna inandığımız ekler incelenmiştir. Birinci kelimedeki “-en”, ikinci kelimedeki “-erek”, üçüncü kelimedeki “-ma” ve dördüncü kelimedeki “-miş” ekleri dikkatimizi çekmektedir. Şimdi üçüncü adımda bu ekleri inceleyelim.
3) Bulduğunuz kelimeler fiile gerçekten benziyor mu?
Vurguladığımız kelimelerde kadife eklerine benzeyen ekler gördük ve bunların Gerondian olduğunu düşünüyoruz. Şimdi yapmamız gereken, aldıkları eklerin gerçekten zarf-fiil olup olmadığını tespit etmektir. Peki bunu nasıl yaparız? Fiil ekleri genellikle bir kelimenin sonunda bulunur. Türüne göre isim, sıfat veya zarf olarak kullanılır. İşte düşünmemiz gerekenler:
Bir fiilin sıfat-fiil eki olduğunu düşünüyorsanız, bu eki alan bir fiilin mutlaka ismi nitelemesi gerekir. Çünkü sıfat fiilleri cümlelerde sıfat olarak kullanılır. Aynı şekilde altı çizili fiilde bir “zarf fiil” olduğundan şüpheleniyorsanız, o kelime mutlaka fiilin sıfatına atıfta bulunmalı ve onu nitelemelidir. Yalın fiiller tek başına kullanılır, başka bir kelimeyi nitelemezler. Bunun için “isim-fiil” eki olduğunu düşündüğünüz kelime isim olarak kullanılmalıdır.
Not: “sarma, dondurma, danışma, hafifleme” gibi kalıcı isimler olan sözcükler fiil sayılmaz. Fiillerin yüklemde aranmadığı söylense bile bazı aday fiiller yüklem olarak kullanılabilir. Ancak dönüşlü fiiller ulaç olamaz.
Örnek: Tespit ettiğimiz “-en, -ma, -erek, -miş” ekleri gerçekten Gironez ekleri midir? Sırayla bakıyoruz. Takviyelerin güvenliğine dikkat ediyoruz; Kelime kökünde ek aramadığımızı görüyoruz. Yani bulduğumuz ekler, kelimenin kökündeki diğer eklerin veya harflerin parçası değildir. İlk ek bir fiil-sıfat eki olduğu için bu eki “geçmiş…” gibi bir isim için nitelendirmelisiniz. Nitekim bu eki alan kelimenin “dün gece” tamlaması olan bir ismi nitelediğini görmekteyiz. Yani bu kelime bir sıfat fiildir.
İkinci eki alan ‘dinle’ sözcüğü cümlede zarf olarak kullanılır. Zarf-fiil eki olan bu kelime zarf olarak kullanılması gerektiğinden aynı zamanda bir fiildir. Üçüncü kelimemiz olan “canlı”daki “-ma” eki yalın fiildir. neden? Çünkü bu kelime isim olarak kullanılmaktadır. Son sözümüze bakın, “keçe” bir fiil çekimidir. Çünkü bu kelime bir cümlede yüklem olarak kullanılır. Bu nedenle bu kelimeden alınan “-miş” eki fonetik geçmiş zaman ekidir.
4) Fiil türlerini belirler.
Fiil ekleri önceden ezberlenmelidir. Bu eklerden birini alan sözcükleri hangi fiilin oluşturduğunu belirlemek zor değildir. Yalın fiil eklerinden birini alan sözcük, cümlede “isim” olmalıdır. Aynı şekilde “sıfat” görevinde sıfat fiilleri, “zarf” görevinde zarf fiilleri kullanılmalıdır.
fiil ekleri
1. Yalın fiil ekleri: karışmak
2. Sıfat ekleri: Annesi mezar dikerdi
3. Zarf fiil ekleri: Kenyalı Asiye ince ipi seçmedikçe madene giremez.
Fiiller hakkında daha ayrıntılı bilgi için bkz. “Sözel nedir?” başlıklı anlatıma göz atabilir, her fiil türü için ayrı ayrı örneklerle hazırladığımız sayfaları inceleyebilirsiniz.
YerelHaberler
Diğer gönderilerimize göz at
[wpcin-random-posts]
İlk Yorumu Siz Yapın